Bugünlerde insanların bazı konularda ayrıştığını düşünüyor olabilirsiniz. Fakat geçenlerde yapılan bir araştırma, ihtiyaç duyduğumuz morali sağlayabilir.
ABD’deki Ohio State Üniversitesi ile South Carolina Üniversitesi’nde çalışan sosyologların yürüttüğü bir deney, birden çok çıkar söz konusu olduğunda bile çoğu kişinin cömertliği tercih ettiğini gösteriyor.
Bazen farklı düşünüyor olabilirsiniz fakat biz insanların içinde özgecilik (başkalarını da düşünmek) var. Hatta sosyolojik kuramlar, sergilediğimiz ince davranışların ardındaki güdüyü dört ayrı sınıfa ayırıyor.
Bunlardan biri, iyilik yapılan kişinin karşılığında iyilik yaptığı karşılıklılık ilkesi. Klasik, ‘Sen benim sırtımı kaşı, ben de senin sırtını kaşıyayım’ durumu…
Bir diğer motivasyon tipi ise üçüncü tarafı kapsıyor. Eğer başkasının sırtını kaşıyan birini görürseniz, bunun karşılığında kaşıyan kişiyi ödüllendirmek isteyebilirsiniz.
Üçüncü güdü sınıfında ise, sırt kaşıyanlar klübünün parçası oluyorsunuz ve burada, şebekedeki kaşıyıcıların ödüllendirilmesine yönelik bir beklenti oluyor.
Son olarak, ‘sen de başkasına iyilik yap’ anlayışıyla hareket ediyoruz. Eğer yabancı biri sırtınızı kaşırsa ve hatta böyle bir şeyin yapıldığını görürseniz, kaşıyacak birini bulmaya daha çok eğilim gösterebilirsiniz.
Bizi teşvik eden her şeyin, davranışımızı belli bir yerde etkilediğini gösteren sağlam kanıtlar var. Fakat hayat genelde bu kadar basit değil. Ya klübünüze gelen bir yabancı, sırtları isteksiz şekilde kaşımaya başlarsa? Daha da kötüsü; bedava kaşınmak isterse?
Ohio State Üniversitesi’nde çalışan David Melamed şöyle söylüyor: “Bu motivasyonların etkileri bir araya getirildiği zaman neler olacağını görmek amacıyla etraflı bir çalışma yürütmek istedik. Çünkü bu motivasyonlar, insanların birbirlerine karşı ne kadar cömert ya da yardımsever olacaklarını belirlediği günlük hayatta bir araya geliyor.”
Melamed ve South Carolina Üniversitesi’nde çalışan meslektaşları Brent Simpson ile Jered Abernathy; farklı motivasyonların çatışacağını mı, yoksa dengeleneceğini mi belirlemek üzere Amazon’un Mekanik Türk kitle bulma platformu yoluyla 709 gönüllü toplamış ve bu kişilerin cömertliğini teste tabi tutmuşlar.
Deneklere, gelir paylaşımına yönelik motive etmenlerinin kombinasyonlarını içerecek şekilde tasarlanan çeşitli senaryolar altında, verdikleri her karar için 10 puan aktarılmış. Deneylerin dikkatlerini vermesi için, en sonunda rastgele seçilen bir senaryoyla deneklere fazladan puan kazandırılmış.
Bu puanlar göstermelik de değilmiş. Her puanın, birkaç sentlik gerçek değeri bulunuyormuş ve bu puanlar deney boyunca toplandığında, muhtemelen birkaç dolar ediyormuş. Yapılan ödeme hayat değiştiren türden olmasa da, gönüllülere yaptıkları yardımın boyutunu sorgulatacak kadarmış.
Senaryoların karşılaştırılması sonucunda, hangi motivasyon kombinasyonları geçerli olursa olsun; gönüllülerin parayı yabancılara aktarmaya fazlasıyla istekli olduğu ortaya çıkmış. Bu durum, özgeciliği teşvik eden farklı etmenlerin birbiriyle çatışmadığını akla getiriyor.
Fakat bu sonuç araştırmacıları şaşırtmış, çünkü araştırmacılar; insanların ilk önce kendilerini düşünmeye eğilimli olmasının, motivasyonlarını sıralamalarına yol açacağını düşünmüşler.
“Seni başkasına iyilik yaparken görmemden ziyade, bana iyilik yapmana daha çok önem verebilirim” diyor Melamed.
“Ancak, farklılık gösteren motivasyon etmenleri ne şekilde bir araya gelirse gelsin; tüm bu motivasyonların halen, kişinin başkasına iyilik yapmaya ne kadar istekli olduğunu gösterdiğini keşfettik.”
Özgecilik, çağdaş toplum için temel bir davranış. Fakat bu davranışın evrimi ve karmaşık dinamikleri, halen bir çeşit gizem niteliğinde.
Eğer insanlar, neredeyse hiç tanımadıkları kişilere iyi davranmasaydı, muhtemelen medeniyet mümkün olamazdı.
Yardımseverliğimizin tam olarak nerelere uzandığını ve cömertliğimizin koşullarını bilmek, küresel medeniyetimizin gelecekte de işlemesi bakımından büyük önem taşıyabilir.
Araştırma, Science Advances bülteninde yayınlandı.
Kaynak:
Yazar: Mike Mcrae/ScienceAlert
Çeviren: Ozan Zaloğlu popsci.com.tr
